برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 105

تَک سرما شکستن-از شدت سرما کاسته شدن

ساییدن دندان ها به یکدیگر به هنگام خشم یا در خواب

چپکی-از طرف چپ-خشم آلود

جوخه ی اعدام-جوخه ای که محکوم به اعدام را تیرباران می کند

خودرو-آن چه بی اسب رود

احتیاطی-نجس-ناپاک

دَمکنی-پارچه ای کلفت که برای جلوگیری از بیرون رفت بخار و دم کشیدن برنج یا چای بر روی دیگ یا قوری می گذارند

بد زبان- بد دهن

زهرمار کردن چیزی-مانع از لذت بردن از چیزی شدن

بال در آوردن-به سرعت رفتن-بسیار خوشحال شدن

در گرفتن-آغاز شدن-گل انداختن و گرم شدن گفت و گو یا منازعه

دلچرکی-ناخوشایندی-اکراه
چاک خوردن-شکافته شدن-پاره شدن

اشکنک سرشکنک داشتن-با خطر همراه بودن

دست به ریش گرفتن-ضمانت و تعهد دادن

از زیر سنگ در آوردن(چیزی را هر چند نایاب و تهیه‌اش دشوار باشد به دست آوردن)

چشم واسوخته-چشم برتافته

 
حرف روی حرف کسی آوزدن-برخلاف حرف کسی چیزی گفتن-با حرف کسی مخالفت کردن

 
بر پا-سرپا-استوار-بلند شوید !
 

خیس آب شدن-سر تا پا تر شدن
خوش نشین-کسی که هر جا خواست اقامت می کند-ساکنان غیر زارع ده

آب شدن قند توی دل-لذت بسیار بردن

در دهان ها افتادن-شایع شدن-شهرت یافتن
چله نشستن-بیرون نیامدن از خانه-خانه نشین شدن

رو دستی-نوعی دستکش-ضربه ی روی دست-حقه-کلک

بز بگیر-کسی که همیشه به دنبال جنس ارزان یا معاملات پر سود است
جار و جنجال-داد و فریاد-نزاع و کشمکش

خودرنگ-دارای رنگ طبیعی

خر پول-دارای پول زیاد-تروتمند

 

زدن به کوچه ی علی چپ-خود را به آن راه زدن-خود را به نادانی

دست را بند کردن-به کاری مشغول کردن

جیره بندی-سهم بندی
آفتاب کردن(برای خشک کردن جلو آفتاب گذاشتن)
دزد و دغل-نادرست و مکار
جز و وز-اظهار عجز و ناراحتی-شرح غم و اندوه-صدای سوختن چیزی

افسرده‌بیان(بی‌هوده و بی‌مزه‌گو)
آب و خاک(میهن، دیار)
در پوست کسی رفتن-سخت مزاحم کسی شدن-از کسی بد گفتن
دندات روی جگر گذاشتن-طاقت آوردن-تحمل کردن-تاب آوردن

بد سابقه-بد پیشینه-دارای گذشته ی بد
دروازه بان-محافظ دروازه در فوتبال-گلز

جرینگ-صدای سکه های پول

چرمی-از جنس چرم

بلا گردان کسی شدن-به جان خریدن بلای کسی

به دم و دود رسیدن-سر و سامان یافتن

تخت خوابیدن-راحت و آسوده خوابیدن

داغ به دل یخ گذاشتن-کاری بی هوده و بی اهمیت کردن

آی زکی(در مقام ریشخند و تحقیر گفته می‌شود)

روی دست کسی ماندن-به فروش نرفتن-باد کردن

 

آلاپلنگی(مثل پوست پلنگ، گل باقالی)

اسیر خاک-مرده-تن‌پرور
 

پیه آوردن-چاق شدن

زنده به گور-کسی که در تیره روزی به سر می برد و زندگی اش فرقی با مردن ندارد

جوان مرگ شده-نفرینی است به شخص جوان
خاکی-فروتن و متواضع

تاپاله چسباندن-بوسدن محکم و پی در پی

زنجیر زن-کسی که در ماه محرم به پشت خود زنجیر می زند
جیز رفتن-کش رفتن-دزدیدن چیزهای کم ارزش

خالچه و میخچه گذاشتن-شاخ و برگ دادن-شرح و تفصیل بیش از اندازه دادن

بازیگوشی کردن-بازی دوست بودن-سبکی کردن-شوخ بودن

رفیق بازی-زیاده روی در دوستی کردن

به عرب و عجمی بند نبودن-هیچ پشت و پناهی نداشتن

جیب بر-دزدی که در جیب دیگران دست می برد

چاشته بندی-ته بندی

خون دماغ شدن-خون از بینی جاری شدن

دبنگ-احمق-کودن

دلخور کردن-مایه ی گله مندی و نارضایتی کسی را فراهم کردن
از زیر بته عمل آمدن-خانواده و اصل و نسبی نداشتن

چاقو دسته کردن-از سرما لرزیدن
به نفس نفس افتادن-نفس نفس زدن

حلیم روغن-هریسه-غذایی از گوشت و گندم و روغن داغ کرده و شکر

تاپاله چسباندن-بوسدن محکم و پی در پی

پشت پا پزان-آیین و رسم پختن آش پشت پا. آش پشت پا

بگیر بگیر-بازداشت افراد بسیار-توقیف گروهی

پینه بسته-دارای پینه-کبره بسته

خوش نشین-کسی که هر جا خواست اقامت می کند-ساکنان غیر زارع ده

دستگیر شدن-فهمیدن-متوجه شدن-بو بردن-عاید شدن-بازداشت شدن

ارزانی-بخشیدن-دادن

از جایی آب خوردن-ناشی از چیزی بودن

زدن رای کسی-کسی را از تصمیمی منصرف کردن

پالان کسی را لوخ کردن-به قصد فریب از کسی تعریف کردن

خفگی-حالت فشردگی گلو و تنگی نفس

خراب شدن-از کار افتادن-منحرف

انسان(آدم خوب و پایبند به اصول اخلاقی)

توپ ِ توپ-ثروتمند-بی نیاز

زن-عاری از مردانگی-ناجوانمرد-ترسو

اسم درگوشی-نام دوم فرد مسلمان که نام یکی از امامان است

به خورد چیزی دادن-نفوذ دادن-وارد کردن

الحق-به‌راستی-حقیقتن

آفتاب کردن-برای خشک کردن جلو آفتاب گذاشتن

جای کسی را خالی کردن-در جایی از کسی یاد کردن و آرزو کردن که کاش می بود

چاخان-دروغ-دروغگو-چرب زبان

الم‌شنگه(هیاهو، آشوب، جنجال، داد و قال)

تا فیها خالدون-تا پایان-همه و همه

از آب روغن گرفتن(از هر اتفاقی بهره برداشتن)

خرافاتی-آن که به خرافات باور دارد-عقب مانده

جان به سر شدن-بی قرار شدن-سخت نگران شدن

 
خوش رقصی کردن-چاپلوسی کردن-خود شیرینی کردن

زردنبو-زردمبو

پت و پهن-دارای پهنای بیش از حد-کت و کلفت-گل و گشاد
حق کسی بودن-سزاوار و مستحق چیزی بودن

زبان گزه رفتن-زبان گزیدن-لب به دندان گرفتن

از دماغ فیل افتادن(بسیار متکبر و خودبین بودن)

بند نشدن سنگ روی سنگ-نا آرام بودن اوضاع-وجود نداشتن نظم و امنیت

جگری-به رنگ جگر

اشتر گربه-چیزهای نامتناسب با هم

به روز سگ افتادن-بدبخت و بیچاره شدن-به فلاکت افتادن

خَنج-ناخن کشیدن بر چیزی

خر کریم را نعل کردن-رشوه دادن-راضی کردن

به کرسی نشاندن حرف-سخن خود را تحمیل کردن-مقصود خود را ثابت کردن

جبهه-میدان جنگ

آب بردار(دوپهلو، کنایه‌آمیز)
چلچل-خال خالی-ابلق

دهن کسی را سرویس کردن-کسی را خونین و مالین کردن-به حساب کسی رسیدن

چشم پوشیدن از چیزی-صرف نظر کردن از چیزی

بلد-راهنما-کسی که راه را می شناسد

حرز جواد-دعایی منسوب به جواد امام محمد تقی

ابوقراضه(ابوطیاره)

زنکه-لفظی توهین و تحقیرآمیز به زن

آب کردن(جنس نامرغوب را فروختن)
پادویی کردن-فرمان برداری از استادان در مورد کارهای سرپایی-فراهم آوردن مقدمات

دل واپس-نگران-چشم به راه-مضطرب

تقاص گرفتن-انتقام گرفتن
خلا-مستراح

خایه دستمال کردن-چاپلوسی کردن-منت کشیدن
دزد و دغل-نادرست و مکار
فرض کنیم که

پاسور زدن-پاسور بازی کردن

خاک اره-ریزه های چوب که پس از اره کردن آن بر زمین می ریزد

آدم شش‌درچهار-شخص کوچک اندام و ریزنقش

جانب کسی را گرفتن-از کسی پشتیبانی کردن
 

زرت و زبیل-آت و آشغال-خرده ریزهای کم ارزش
ریش تراش-دستگاهی دارای تیغ برای تراشیدن ریش

افتادن به گردن کسی-به کسی تحمیل شدن
آب دادن بند-خود را لو دادن-فرصت را از دست دادن

تو نخ کسی یا چیزی بودن یا رفتن-کسی یا چیزی را پاییدن و زیر نظر داشتن

پشتی کردن-حمایت کردن-یاری کردن

بارانداز-جای پیاده کردن بار

این سفر(این بار)

خرافاتی-آن که به خرافات باور دارد-عقب مانده

از پشه گوشت کبابی خواستن-خواهش یا انتظاری نابه‌جا و نشدنی داشتن

رو دست کسی بلند شدن-از کسی پیشی گرفتن-با کسی رقابت کردن

زه زده-از میدان در رفته-وارفته-بی حال

آینه‌ی دق-آینه‌ای که شخص خود را در آن عجیب و غریب می‌بیند – شخص عبوس و بدقدم

دو علی گلابی آمدن-بچه ترساندن-تهدید توخالی کردن-توپ و تشر آمدن

از پا ننشستن(سماجت ورزیدن، از کوشش دست نکشیدن)

دوا شور کردن-شستن فرش با دوا

سیار غم انگیز و. سوزناک بودن

آسمان به ابرو پوشیدن-پنهان ساختن امر آشکار

بچه افتادن-سقط شدن جنین

پا سوخته ی کسی شدن-عاشق کسی شدن-زیان بردن به علت دوستی با کسی

از کسی رودست خوردن-از کسی فریب خوردن
زیر چاقی-مهارت

پس نشستن-عقب نشینی کردن

پیچه-نقابی که در گذشته زنان بر روی می گذاشتند

خارش گرفتن-به خارش افتادن بدن

آفتاب چریدن(بی‌کار بودن، چیزی برای خوردن نداشتن)

 

دلخور شدن-گله مند شدن-ناراضی شدن
به خورد چیزی دادن-نفوذ دادن-وارد کردن

از جنب و جوش افتادن-آرام گرفتن-شور و هیجان خود را از دست دادن

شماره ی نوشته : ٢- ۹ / ۷

دهن کسی لق بودن-رازدار نبودن

چشم انداختن-نگاه کردن

ریش گذاشتن-نتراشیدن ریش-ریش بلند کردن

چرک گرفتن-کثیف شدن-پاک کردن چرک
ژتون-پولک فلزی یا پلاستیکی که به جای پول به کار می رود
دزدکی-پنهانی-یواشکی-مخفیانه

چشتان بالا-بالا و پایین کردن بچه و قربان صدقه ی او رفتن

چاتمه زدن-چند تفنگ را به شکل چاتمه در جایی گذاشتن

 

حسرت-آرزوی سخت-خواهش بزرگ

پِغِله-ریزه میزه-کوچک و ظریف

دماغ خشکی-بی مغزی-دیوانگی

پایان نامه-رساله ی پایان تحصیل

 

ارزیاب(کسی که بها و ارزش پولی چیزی را تعیین می‌کند)

آب بردار-دوپهلو-کنایه‌آمیز

خایه ی چپ کسی بودن-به تمسخر: نزد کسی اعتبار و احترام داشتن

پنج تن-محمد-علی-فاطمه-حسن و حسین

پاشنه ی در-چارچوب در که لولا دارد و در روی آن می چرخد

روکار-روی بنا-نمای عمارت-آن چه که در بیرون چیزی کار شده است

دل واپس-نگران-چشم به راه-مضطرب

به جلز و ولز افتادن-به گریه و التماس افتادن

جِر دادن-پاره کردن-در مقام تهدید نیز می گویند
دراز نوشتن-مطلب را طول دادن-طومار نوشتن

چهار چشمی-با دقت و مراقبت کامل

بستن کسی به دم خود-همیشه کسی را همراه داشتن

پا پیچ-شکایت-سخن چینی-مزاحم

 

خُرخُر-آواز نفس شخص خوابیده

خیت شدن-شرمنده شدن-کنفت شدن-بور شدن

 

رب و رسول را یاد کردن-به حد مرگ رسیدن

خریت-نادانی-حماقت

به گوزی بند بودن-سست و ناپایدار بودن

روادید-اجازه ی ورود به یک کشور-ویزا
پشم ریختن-از میان رفتن توانایی و مقام
اول دشت((نزد کسبه) نخستین فروش بامداد)

بی هوا-ناگهان-غفلتا-نا غافل-یک مرتبه

دست کسی را توی پوست گردو گذاشتن-کسی را گرفتار مشکل و سختی کردن

اول چلچلی(تازه به چهل سالگی رسیدن (اول بلوغ و خوشی))

 

بزن-شجاع-دلاور-اهل دعوا و مرافعه

چنگلوک-مچاله شده-درهم و برهم-بی قواره

آب‌کور-کسی که سودش به دیگران نمی رسد

دماغ-حال و حوصله-رغبت-علاقه-کبر و خودپسندی-مُف-خلط بینی

زرتی-بی مقدمه-ناگهان -بدون مطالعه و تعمق

 

حسرت به دلی-آرزومندی شدید

چار شاخ ماندن-بی حرکت ماندن به علت درد کمر یا از روی ترس یا تعجب

 
 

تو پوزی زدن-تو دهنی زدن-با سخن تندکسی را نا امید کردن

جوکی-مرتاض هندی-آدم لاغر و مردنی-آدم معتاد و مریض

از پا درآمدن-افتادن-سخت خسته و درمانده شدن

 
حرف های صد تا یک قاز-حرف های بی ارزش و بی معنی

 

از سر نو(دوباره)

 

 

دور چیزی را خط کشیدن-چیزی را کنار نهادن-دست کشیدن از چیزی

اسپند روی آتش بودن-سخت نگران و دلواپس بودن-آرام و قرار نداشتن

چلچل-خال خالی-ابلق

آروغ بی‌جا زدن-نابه‌جا سخن‌گفتن-نسنجیده کاری کردن

چشم را چهار کردن-دقت بسیار کردن-انتظار شدید بردن-تعجب زیاد کردن

خر رنگ کن-خوش طاهر بد باطن

ریش دادن و ریش گرفتن-ضمانت کردن-متعهد شدن

چش-چشم

آفتاب کردن-برای خشک کردن جلو آفتاب گذاشتن

پایین تنه-از کمر به پایین-قسمت پایین لباس-کنایه از آلت تناسلی

از سر باز کردن-دور کردن-رفع مزاحمت کردن

پایین آمدن از خر شیطان- از خر شیطان پایین آمدن
خرکی-سخت بی ادبانه-خارج از ظرافت

ژیلت-نیم تنه ی بدون آستین و جلو باز

چشم بلبلی-دارای چشم گرد-نوعی لوبیا
از غورگی مویز شدن(مقدمات کاری را فرانگرفته ادعای استادی کردن)

زیر پاکشی کردن-از زبان کسی حرف کشیدن-کسب اطلاع کردن

 

ته بساط-باقی مانده ی وسایل زندگی و کسب و کار

در رفتن از جا-کنترل خود را ناگهان از دست دادن-ناگهان خشمگین شدن

انگشت خوردن(افسوس خوردن، پشیمان بودن)

 

تبرک کردن-با برکت ساختن-خجسته کردن

پاشنه ترکیده-بی سر و پا-آدم پست

خواب دیدن برای کسی-نقشه کشیدن برای استفاده یا کوبیدن کسی

داغ کسی را تازه کردن-کسی را به یاد مصیبتش انداختن

بیخ خِر کسی را چسبیدن-کسی را مقصر شناختن

روغن حیوانی-روغنی که از جوشاندن و تصفیه ی کره به دست می آورند-روغن زرد

بد بیاری-بد شانسی-ناسازگاری بخت-چپلی

زبر و زرنگ-چابک و فرز

چپه-کجی به یک سمت

از آب درآمدن(نتیجه دادن، تربیت شدن، روشن شدن حقیقت)

ته کشیدن-تمام شدن-به آخر رسیدن
از سر کسی زیاد بودن(بیش از حد توانایی و ظرفیت کسی بودن)

زبون-حقیر-توسری خور

خون کردن-قتل کردن-آدم کشتن

چهار چشمی پاییدن-با دقت مواظب بودن

تک پا راه رفتن-بی سر و صدا راه رفتن-کنایه از چابکی

زاغ-دارای چشمان آبی رنگ

 

آبِ خشک(آب بسته)

چوب-واحد پول در معاملات بازاری برابر با هزار تومان

بدهکار نبودن گوش کسی-سخنان را شنیدن و به آن اعتنا نکردن

جا خوردن-یکه خوردن-تعجب زیاد کردن-غافلگیر شدن

تر و خشک کردن-رسیدگی کردن-پرستاری کردن
به هم زدن دم و دستگاه-سر و سامان دادن-درست کردن-تشکیل دادن

 
آدم بگو بخند-شیرین‌زبان و بذله‌گو

زهرآب ریختن-ادرار کردن-شاشیدن

این جور که بویش می‌آید(چنان که از ظواهر امر پیدا است، از فرار معلوم)

برداشتن کلاه کسی-کسی را گول زدن-فریب دادن

پینه بستن-سخت شدن پوست کف دست و پا

دست کسی را بند کردن-به کاری گماشتن
خشتک کسی را جر دادن-نگا. خشتک پاره کردن

 

پا انداختن-واسطه گری کردن-کارچاق کردن به ویژه در امور غیر اخلاقی

چار راه-محل تقاطع دو راه

زمین زدن-به زمین انداختن چیزی یا کسی-شکست دادن حریف در کشتی-سبب پایین آمدن بهای چیزی شدن

تن زدن-سرپیچیدن-نپذیرفتن

بُرد-قدرت پرتاب-پیروزی بر حریف
تکیه کلام-آن چه که در موضوع اثری ندارد ولی پی در پی تکرار کنند

حکیم جواب کرده-یتیم

از خدا بی‌خبر-ظالم-نابه‌کار
این تن بمیرد(سوگندی که یا در اصرار و یا در اثبات حرف خود یاد می‌کنند)
این هلو این هم گلو(مثل آب خوردن، انجام این کار بسیار آسان است)

 

روبند کردن-کسی را به رودربایستی به کاری واداشتن

دنبال نخود سیاه فرستادن کسی-کسی را از سر وا کردن-به دنبال چیزی واهی فرستادن

چِل بسم الله-لوحه ی کوچکی که در آن آیات قرآن می نوشتند و برای دفع چشم زخم بر گردن کودک می آویختند

چاله-گودال کوچک-دردسر-اشکال

خرج شدن-مصرف شدن-به کار رفتن

 

زار-کوتاه شده ی زایر

پیشس گیری کردن-جلوگیری کردن-دفع

چشم چرانی-هرزه نگاهی-به رن و دختر مردم نگاه کردن
پشکل داخل مویز-بی سر و پایی در میان اشخاص دارای عنوان
پرچانه-پرگو-روده دراز-وراج
آتو-بهانه-دستاویز-نقطه‌ضعف

دو پهلو-دارای ابهام-کنایه دار
تازه به دوران رسیده-نو کیسه-کسی که تازه به ثروت یا به جایی رسیده است

الدرم بلدرم کردن-بد و بیراه گفتن-ناسزا گفتن

به بیراهه زدن-از بیراهه رفتن-از جاده ی اصلی منحرف شدن

برداشت کردن-فهمیدن-گرفتن پول از حساب-درو کردن محصول کشاورزی

آوردن-باعث شدن-ایجاد کردن

خر بی یال و دم-احمق-نادان

آنجا رفتن که عرب نی انداخت-به جایی دور و بی‌بازگشت رفتن

اسم درگوشی(نام دوم فرد مسلمان که نام یکی از امامان است)

پَر جبرئیل-چیز کمیاب و نادر-پول

انداختن پشت گوش-سهل‌انگاری کردن-دیر انجام دادن-کوتاهی کردن

چشم نازک کردن-ناز و افاده کردن

از پا در آوردن-سخت فرسوده و از کار افتاده کردن

دوش گرفتن-زیر دوش ایستادن و خود را شستن

حرفشان شدن-مشاجره ی لفظی پیدا کردن-اختلاف پیداکردن بر سر چیزی

چُل-آلت مرد