مجموعه کامل فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های خودمونی مردم ایران قسمت دهم

چپ رو-تند رو

پشت پا-فنی از کشتی برای انداختن حریف

دَم پهن-نوعی انبر دست که نوک پهن دارد

خواهر و مادر گفتن-دشنام خواهر و مادر به کسی دادن

ای داد بیداد(کلامی است که به‌هنگام حسرت و افسوس می‌گویند)

حیوونکی-نگا حیوانکی

پاشویه-دیواره ی حوض-آبروی کنار حوض

دُنگی-دانگی

 

چهار چنگول ماندن-نگا. چهار چنگول شدن

پوست کسی را پر از کاه کردن-به طرز فجیعی کشتن

 

خود را به کرگوشی زدن-به نشنیدن تظاهر کردن

حیوان-نوعی دشنام به کسی که کاری را از روی بی شعوری کند

آبِ سیاه-نیمه کوری

چشم، کرایه خواستن-کار کودکی که هر چه ببیند بخواهد

پا-حریف

خش افتادن-خراش افتادن

خال-نقطه ی سیاه-لکه

تعارف دادن-هدیه فرستادن-پیشکش کردن

خراب کردن دختر-دختری را منحرف کردن

چوب در چیزی کردن-تحریک کردن
استخوان‌دار(محکم، بااراده)
رقاصی-کارهای بی هوده و سبک
خاک برگ-برگ خشک خرد شده

زبر-خشن-غیر لطیف
 

باجه-جای بلیت فروشی

 

بار سرکه- ترش ابرو

زیر بار رفتن-قانع شدن-تحمل کردن

چله دار-کسی که در روز چهلم مرگ عزیزی عزاداری کند

اجباری بردن(کسی را به خدمت سربازی بردن)
بازوبند-نواری که به نشانه ی معینی بر بازو می بندند

چشم وزغ-نگا. چشم ورقلمبیده

آن سرش ناپیدا بودن-برای نشان دادن حد کمال و مبالغه به‌کار می‌رود

 
آجیل مشکل‌گشا-آجیلی که برای گشایش کار می‌خرند و بین مردم متدین پخش می‌کنند

بار کسی نبودن-شعور و آگاهی نداشتن

درمالی-مالیدن آتش روی حقه ی وافور برای کشیدن بقایای تریاک

پنبه توی گوش کردن-غفلت داشتن-هوشیار نبودن

حوصله داشتن-حال مساعد داشتن-تحمل داشتن

بشکن بشکن-وقت شادی و شادمانی-جشن و سرور

 

روبند کردن-کسی را به رودربایستی به کاری واداشتن

امان کسی را بریدن-کسی را درمانده و بیچاره کردن

زیر زیرکی-پنهانی-با مکر و حیله

زدن بر طبل بیعاری-خود را به بی دردی زدن
تخم نابسمل لا-حرام زاده

 

از کفر ابلیس مشهورتر-گاو پیشانی‌سفید-نزد همه معروف

خپله-چاق و کوتاه قد

تق و توق-سر و صدای کار یا حرکت

خال زدن-پیدا شدن خال در جایی از بدن یا لکه در چیزی-خال کوبی کردن

 
تو زدن-حرف خود را پس گرفتن-از تصمیمی منصرف شدن

خود را سبک کردن-خود را حقیر کردن-دست به کاری پایین تز از شان خود زدن

جیر جیر-سر و صدا-فریاد بی هوده-آواز گنجشک و برخی حشرات

زمانه بازی کردن-با زبان بازی و چاپلوسی رفتار کردن

از زیر سنگ در آوردن(چیزی را هر چند نایاب و تهیه‌اش دشوار باشد به دست آوردن)

دادستانی-دادخواهی-کار دادستان

به هم زدن-قطع رابطه کردن

تور کردن-زن یا دختری را به دام انداختن

حرف تو حرف آوردن-سخن کسی را قطع کردن-مطلب دیگری را پیش کشیدن

داغ دیده-مصیبت رسیده-کسی که شاهد مرگ عزیزی شده است

در آسمان جستن و در زمین یافتن-چیزی یا کسی مورد علاقه را غیر منتظره یافتن و دیدن

آغبانو-لقبی برای زنان محتشم و بزرگ
از ریش کسی دست برداشتن-کسی را به حال خود گذاشتن

بی نمک-نچسب-لوس-ننر-بد ریخت-بدون ملاحت

خوش دوخت-لباسی که به اندازه و برازنده دوخته شده باشد

پس دادن-خریده ای را به فروشنده باز گردانیدن-باز دادن چیزی که گرفته اند

بیلاخ-بالا بردن و نشان دادن انگشت شست به هنگام ناباوری به معنی : آنچه که می گویی خیالی بیش نیست-فقط این انگشت به تو می رسد. مترادف شیشکی

دستشویی-توالت-مستراح

جاده صلف کن-کسی که موانع را از سر راه بر می دارد-آلت دست

چشته خور شدن-بهره و نصیب بردن از کسی

رکابی-دارای رکاب-پیاده ای که به دنبال سواری بدود

رو شور-سفیداب

حرف کسی را با شکر بریدن-انتقاد مودبانه از کسی که سخن آدم را قطع می کند

چوری-جوجه ی تازه از تخم درآمده

باز و ولنگ-گل و گشاد-بی نظم و ترتیب

چِل بسم الله-لوحه ی کوچکی که در آن آیات قرآن می نوشتند و برای دفع چشم زخم بر گردن کودک می آویختند

حرز جواد با خود کردن-همیشه با خود داشتن

چشم زخم میرزا مهدی خانی-شکست بزرگ
چلاق شده-نوعی نفرین است

جرواجر کردن-پاره پاره کردن
رشوه خوار-کسی که برای انجام کاری ناروا دستمزد دریافت می کند

برو برگرد-چون و چرا

اهل نشست-تارک دنیا-گوشه‌نشین

جیک-صدا-آواز

چله خانه-محل ریاضت کشیدن

بی همه کس-بی پدر و مادر

 

پلاسیده-پژمرده-چروکیده

آغبانو(لقبی برای زنان محتشم و بزرگ)

افتادگی-پریشانی-احتیاج

بابا-پدر-شخص-در خطاب به هر کسی : برو بابا

چشمداشت-توقع-انتظار
خاک تو سری کردن-نزدیکی کردن زن با شوهر

پاتیل-دیگ بزرگ مسی-مست مست

 

بیخ خِر کسی را چسبیدن-کسی را مقصر شناختن

تل و بل-جا به جا کردن-بالا و پایین کردن

دلِی دلِی-حاشا-انکار

 
خر کسی از کرگی دم نداشتن-از حق خود گذشتن-از حرف خود برگشتن
 

چوب خط زدن-نشانه نهادن بر چوب خط

حق السکوت-آن چه که یرای پنهان نگه داشتن رازی به کسی می دهند
از گلیم خود پا را درازتر کردن(از حد (توانایی) خود تجاوز کردن)

دست را بند کردن-به کاری مشغول کردن

چشم زهره گرفتن-ترسانیدن

از جیب خوردن(در آمد نداشتن، از بس‌انداز خرج کردن)

خیمه شب بازی-نمایش عروسکی-حیله و تزویر

پیش پیشکی-از پیش

 

دار و دسته-پیروان و اطرافیان

تخته گاز-با سرعت تمام راندن اتومبیل

حرف پهلودار-سخن کنایه آمیز
به کرسی نشاندن حرف-سخن خود را تحمیل کردن-مقصود خود را ثابت کردن

آخش درآمدن(از درد نالیدن)

خودمانی-صمیمی-یکدل

خاکروبه-زباله-آشغال

از تعجب شاخ در آوردن(بسیار شگفت زده شدن)

 

جنجالی-آن چه موجب هیاهو شود-آن چه بر سر زبان ها افتد

دندان گیر-قابل خوردن و جویدن-قابل توجه-پر سود

جز جگر-سوختگی دل بر اثر اندوه و مصیبت

بی کله-نترس-شجاع-بی خرد-تهی مغز

 

 

تفنگ شکاری-تفنگ ویژه ی شکار

پاییدن-زیر نظر گرفتن-مراقبت

به دستبوس کسی رفتن-به خدمت کسی رفتن-شرفیاب شدن

 

جیغ و ویغ-داد و فریاد

پیداش شدن- آفتابی شدن-ظاهر شدن

اسباب‌کشی(نقل اثاثه از خانه‌ای به خانه‌ی دیگر)

چار شاخ ماندن-بی حرکت ماندن به علت درد کمر یا از روی ترس یا تعجب

تیک تیک لرزی-دن به شدت لرزیدن

راه خود را کشیدن و رفتن-بی هیچ مقاومت و اعتراضی جایی را ترک کردن
ریم رام-رام رام-اسم صوت برای بیان آوای ساز و نوای موسیقی
دُم توی تاقچه گذاشتن-خود را گرفتن-لوس و ننر شدن

خرچه-در مقام توهین به بچه می گویند

خاکشیر-کنایه از خرد و ریز ریز

 
آتشِ بسته-طلا
دفتر روزنامه-دفتری که در آن ریز همه ی داد و ستدهای روزانه را ثبت می کنند
تن کسی خاریدن-خواهان آزار بودن-دنبال دردسر بودن

استخوان در گلو داشتن-رنج و سختی کشیدن
 

باز شدن نیش کسی-تبسم کردن از روی خوشحالی و خوشوقتی

پاکار-امر بر-پادو-مباشر
حیوون-نگا. حیوان
تنه خوردن-وارد شدن فشار تنه ی کسی به تن کس دیگر

 

چنته-خورجین چرمی-فکر-سینه

چاشنی کردن-چیزی را با چرب زبانی به کسی قالب کردن

افت کردن(کاهش یافتن، کم شدن)

 

خمیازه کشیدن-دهن دره کردن

خاک عالم-تکیه کلامی برای اظهار تعجب و شرمندگی و ناراحتی

تقه زدن-کوبیدن چیزی با ضربات پیاپی چکش و مانند آن

پیچیدن نسخه-آماده کردن داروی نسخه ی دکتر در داروخانه

جگر گوشه-فرزند

دندانه دندانه-دارای برجستگی ها و بریدگی هایی در کناره

برادر دینی-هم کیش-هم مذهب

از هفت خوان رستم گذشتن-موانع و مشکلات متعددی را پشت سر گذاشتن

بار آمدن-تربیت شدن-به روشی عادت کردن

 

جان کُرد کردن-سخت گیری کردن-مقاومت کردن

از زور پسی-از روی ناچاری-اجبارن

ژتون-پولک فلزی یا پلاستیکی که به جای پول به کار می رود
دلمه-لخته-منعقد-سفت شده

 
بلند شدن زیر سر کسی-با کسی سر و سری داشتن-تحریک شدن
بلغمی مزاج-آدم خونسرد و اخمو

زاییدن زیر کاری-کاری را به دلیل دشواری به پایان نرساندن
خون کسی را به شیشه کردن-کسی را رنج و آزار بسیار دادن

خشتک کسی را جر دادن-نگا. خشتک پاره کردن

درزن-دوجین-دوازده تا از چیزی

رد کسی را گرفتن-از روی جای پا یا آثار دیگر کسی را دنبال کردن
چرخ کار-کسی که با چرخ خیاطی کار و زندگی می کند
روگیری-چهره پوشاندن از نامحرم-شرم و حیا
ریش و پشم-موهای صورت-ریش و سبیل
تِر زدن-خراب کردن کار

بد مروت-نامرد-ناجوانمرد

آفتابه‌دزد(دزدی که به ربودن چیزهای بی‌ارزش بسنده می‌کند)

ریش کسی را در دست داشتن-از کسی نقطه ی ضعف در دست داشتن-از کسی گروی در دست داشتن

به خاک سیاه نشستن-بدبخت و ذلیل شدن

 

پرند-حرف بی هوده

پیاده شو با هم بریم-این قدر تند نرو

 

پیش زدن-جلو زدن-سبقت گرفتن

آیه‌ی یاس-آن که بدبینی را به کمال می‌رساند
آهن کهنه به حلوا دادن(معامله‌ی پرسود کردن)
از دهان گنده‌تر حرف زدن(گفتن مطالبی که در حد گوینده نیست)

دُم عَلم کردن-اظهار وجود کردن-حالت تعرض به خود گرفتن

خرج در رفته-خالص-ارزش پس از کسر مخارج لازم
دیر کردن-تاخیر کردن

 

پاچین-دامن زنانه

زاد و رود-زاد و ولد-فرزندان
بلا به سر کسی آوردن-کسی را به زحمت و دردسر انداختن-به کسی آسیب رساندن

د ِهه !-کلمه ای برای پرسش به معنی چرا چنین می کنی؟ چرا چنین می گویی؟ یا برای بیان اعتراض به کاری

چشم پوشیدن از چیزی-صرف نظر کردن از چیزی

دیوار به دیوار-بی فاصله-به هم چسبیده

آشنایی به روشنایی انداختن(پس از مدت‌ها تصادفی آشنایی را دیدن)

استخوان لای زخم گذاشتن-بلاتکلیف گذاشتن-کاری را کش دادن
به یک تیر دو نشان زدن-با یک اقدام دو کار انجام دادن-با یک کار دو نتیجه گرفتن

چراغ باران-چراغانی

بد آمدن-برخوردن به کسی-ناراحت شدن

راه داشتن-چاره ای داشتن-داشتن ارتباط پنهانی-وجود داشتن راه مخفی با جایی

ریگ تو کفش داشتن-خرده شیشه داشتن-رو راست نبودن-با شیله پیله بودن

دَم دادن-دل دادن-جرات دادن-گستاخ کردن
آخرین تحویل(قیامت)

آتشی(تندخو، زودخشم)

 

در رفتن پاتیل کسی-تاب نیاوردن-ناتوان شدن
چِز دادن-روی آتش گرفتن پوست برای سوزاندن موها و پرها

خاله خامباجی-نگا. خاله خاک انداز

زیر جلی-پنهانی-آهسته

راحت کردن-کشتن

تعارف آب حمامی-تعارفی که خرج و مایه ای ندارد

جوال رفتن با کسی-با کسی درافتادن

از سر دست-کار یا سخنی که فورا و بدون تامل بکنند یا بگویند

به گُه کشیدن-بی اعتبار کردن-با توهین خوار و خفیف نمودن

دُم کسی را توی بشقاب گذاشتن-به طنز کسی را محترم شمردن

جایی-مستراح-توالت
الیسون و ولیسون-وردی است که برای کسانی که منتظرشان هستند می‌خوانند

خواهر و مادر-عرض و ناموس-خانواده

خانوار-مجموع اعضای یک خانواده

تظاهر نمودن-وانمود کردنف ظاهر سازی کردن

خوش لباس-نگا. خوش پوش

روغنی-آلوده به روغن

بار گردن کسی گذاشتن-کاری را به زور و اصرار به عهده ی کسی گذاشتن

پابند شدن-دلبستگی پیدا کردن-به چیزی یا کسی گرفتار شدن

چشمگیر-جالب توجه-با ارزش

 

ازخداخواسته(آرزومند، مشتاق)

خاکه رو خاکه-پی در پی کاری را انجام دادن یا چیزی را خریدن
جیره ی کسی را روی یخ نوشتن و جلو آفتاب گذاشتن-با کسی دشمنی کردن
بلا گرفته-گرفتار بلا-شیطان-شلوغ

خر غلت زدن-مانند خر بر خاک غلتیدن

 

آفتابه برداشتن(دست به آب رساندن، پابرهنه وسط حرف کسی دویدن)

به کسی رو دست زدن-به کسی حقه زدن-کسی را فریب دادن

تار و تنبور-همه گونه آلات نوازندگی

آب از لب و لوچه‌ی کسی سرازیر شدن-تمایل شدید داشتن-به طمع افتادن

پِندِر-لوازم فرسوده و ناچیز و کم بها

بخت برگشته-تیره روز-سیاه بخت-بیچاره

پا جوش-شاخ های فرعی متصل به ریشه ی درخت

دست اندر کار شدن-آغاز به کاری کردن
حرف های صد تا یک قاز-حرف های بی ارزش و بی معنی

آشنایی دادن(خود را معرفی کردن)

چار چنگولی-سفت و محکم-با دست ها و پا ها
از قلم افتادن(فراموش شدن، مورد بی‌مهری قرار گرفتن)

آمپر کسی بالا رفتن(از کوره در رفتن)
بکسل کردن-چیزی را به دنبال خود کشیدن و بردن
تنگاتنگ-بسیار نزدیک به هم-بدون فاصله

بالش نرم زیر سر کسی گذاشتن-به کسی وعده های شیرین دادن

چسی آمدن-به دروغ یا احمقانه به خود بالیدن-قمپز در کردن

از دماغ فیل افتادن-بسیار متکبر و خودبین بودن

پا اندازی-واسطه ی اعمال نامشروع شدن-جاکشی

اختلاط کردن-بی‌هدف از این در و آن در گفت‌وگو کردن
خر و پف-نگا. خرناس

پا اندازی-واسطه ی اعمال نامشروع شدن-جاکشی

چوب علی موجود-چوب کج و معوج درویشان

برفک-دانه های سفیدی که در دهان نوزادان پدید می آید-بخار یخ بسته-نقطه های سفید روی تصویر

تعارف آب حمامی-تعارفی که خرج و مایه ای ندارد

پابند شدن-دلبستگی پیدا کردن-به چیزی یا کسی گرفتار شدن
خدابیامرزی-درخواست بخشش

 

چغندر پخته-لبو

خنک-بی مزه-بی نمک-نچسب

اشکنک سرشکنک داشتن-با خطر همراه بودن

 

پدر کسی در آمدن-بسیار اذیت شدن-دخل کسی آمدن

چپیدن-به زور جا گرفتن
بند کردن-محکم کردن

ای والله(در مقام تایید و اعتراف به برتری کسی گفته می‌شود، آری به خدا)

خفتی-نوعی گردن بند از جواهرات-شلواری مانند چاقچور ولی بدون جوراب

تاراغ و توروغ-آوایی که از برخورد دو چیز برخیزد

چله دار-کسی که در روز چهلم مرگ عزیزی عزاداری کند

دوا به خورد کسی دادن-مسموم کردن-به زور به کسی دارو یا مشروب خوراندن

تخت شدن-صاف و هموار شدن-کاملا نشئه شدن

برو برو داشتن-دارای مال و قدرت بودن-مورد توجه بودن- بر و بیا داشتن

داد سحن دادن-سخن رانی کردن-پر حرفی کردن-حق مطلب را ادا کردن

 

پس افت-حقوق هنوز پرداخت نشده

زود رنج-نازک دل-حساس
در آسمان جستن و در زمین یافتن-چیزی یا کسی مورد علاقه را غیر منتظره یافتن و دیدن
ریش و گیس بافتن-با هم مشورت کردن-عقل ها را روی هم ریختن

پاچین-دامن زنانه

خون گرفته-آن که قتلی کرده و نگرانی آن او را از حال عادی خارج کرده است

جنجال آفریدن-زمینه ای برای هیاهو و آشوب به وجود آوردن

جل و پلاس کسی را بیرون ریختن-کسی را از جایی بیرون کردن

ته نشست-رسوب

پیچاندن کسی-کسی را گرفتار درد سر کردن-کسی را سوال پیچ کردن
بادپا-تند رو-تیز تک

 

 

ذباله دانی-هر مکان کثیف-بی نظم و بی ارزش
روی دست کسی گذاشتن-به کسی تحمیل کردن
خوره-جذام-آکله
خوراکی-خوردنی ها جز غذای روزانه-تنقلات-خوردنی

بادکنک-کیسه ی نازک لاستیکی که آن را باد کنند و برای بازی به کودکان می دهند

خوشگلک-با خوشگلی اندک

آینه‌ی زانو(برآمدگی زانو)
 

بِدو بِدو-با شتاب-سریع

 

از خوشحالی در پوست نگنجیدن(از شادی سر از پا نشناختن)

افسار پاره کردن-سرپیچی کردن-یاغی شدن
زن و بچه دار-کسی که زن و فرزند دارد

 

در دل آمدن-به دل برات شدن-به خاطر خطور کردن-احساس واقعه ای خوب یا بد کردن
آکَل-آقای کربلایی
زاهرو-دالان-سرسرا

داماد-مرد تازه زن گرفته

زبان پس قفا-نوعی گل است

خط در میان حرف زدن-آرام آرام و شمرده سخن گفتن

 

زور چپان کردن-به زور در جایی فرو بردن

چل پله-آب انباری که دارای چهل پله است

خواستگار-کسی که به پسندیدن و گُزیدن دختر یا زنی می فرستند

حق و حساب دان-لوطی منش-پای بند به آداب و رسوم اجتماعی

آب‌تنی(شناکردن (بیشتر به قصد تفریح و بازی))

دراز کش-افتاده-خوابیده

خون مردن-منجمد شدن خون در زیر پوست بر اثر ضربه

 

دُم سیاه-نوع مرغوب برنج گیلان-کبوتری که دم سیاه دارد

خیط کشیدن-خط کشیدن

دل تو ریختن-مضطرب و وحشت زده شدن بر اثر شنیدن خبر ناگوار

چین و خم-پیچ و تاب

ابرو انداختن(ابرو آمدن)

پِر پِری-سخت نازک و باریک و تنگ

بیخ خِر کسی را چسبیدن-کسی را مقصر شناختن

 

چاشته بندی-ته بندی

خرچه-در مقام توهین به بچه می گویند

جشنواره-جشن فزهنگی-فستیوال

 
زیر و رو کردن-همه جا را به دنبال چیزی گشتن-به هم ریختن

بی ریشه-بدون اصالت-نا اهل-نا نجیب

دوره گرد-غیر ثابت-دست فروش

راست رفتن-مستقیم رفتن-بدون دردسر رفتن
به دق آوردن کسی-تا سر حد بیماری روحی یا مرگ کسی را رنج دادن

رنگ و رو-آب و رنگ-جلا و درخشندگی

پر آب و تاب-به تفصیل-با اوصاف بسیار

پای خود را جای پای دیگری گذاشتن-از کسی تقلید کردن

د ِ-زود باش!

دماغ گنده-ثروتمند-سرشناس
چول-بیابان

خجالت کشیدن-شرمنده شدن

اوت بودن-بی‌خبر بودن-از مرحله پرت بودن

دلچرکی-ناخوشایندی-اکراه

زهرمار کردن غذا-مانع از خوردن با لذت شدن

به تور کسی خوردن-سر راه کسی ظاهر شدن-گیر کسی آمدن

دلبخواه-به اختیار-بدون رعایت رسم و قانون

بازرس-مامور بررسی و کنترل
خرجی دادن-دادن پول لازم برای گذران روزانه
تنگ-بسیار نزدیک-چسبیده